Istorijat

Istorijat Zavoda za proučavanje kulturnog razvitka*

Nastanak bilo koje ustanove nije moguće razumeti bez poznavanja sociokulturnog konteksta u vremenu kada je formirana. Zavod za proučavanje kulturnog razvitka ulazi u intelektualno polje /…/ bez istorijski stvorenog kulturnog legitimiteta, jer naučne tradicije u ovom polju istraživanja nije bilo. Izbor naziva ustanove svedoči o nedoumici kako označiti njenu osnovnu delatnost, njenu programsku orijentaciju. Ipak, ova nova ustanova ne izrasta na tlu koje nije već delimično bilo pripremljeno za nove kulturne plodove. /…/ Ako bismo potražili pravo uporište osnovne delatnosti ove nove ustanove, pored pragmatičnog zahteva da se bude u službi tekuće kulturne politike, ono bi najpre moglo da se nađe u sociologiji kulture i umetnosti. Ipak, neki tokovi te delatnosti – i tada na samom početku, kao i u poznijim fazama rada – često nalazili u graničnim zonama mnogih disciplina: ekonomije i organizacije kulture, urbanog planiranja kulturnog razvoja, istraživanja javnog mnjenja usmerenog na kulturne potrebe i kulturnu potrošnju, politikologije s orijentacijom na kulturnu politiku.

/…/ U okviru ovakvog intelektualnog polja, pri kraju 60-ih godina XX veka, pojavljuje se Zavod za proučavanje kulturnog razvitka s ne posve jasno definisanom ulogom i s relativno malom ekipom ljudi različitog profila. Prema Zakonu o osnivanju i prvom Statutu, u prvi plan se ističe proučavanje društvenih promena i iznalaženje mogućnosti i oblika primene savremenih metoda rada i unapređivanja kulturnih delatnosti, tako da prva postava Zavoda nastoji da uoči osnovne karakteristike glavnih aktera u tom polju i bolje osvetli manje poznata ili gotovo nepoznata mesta u okviru njega.

/…/ Iz prvih potpunijih osvrta na rad samog Zavoda u periodu 1967-1978, koji se poklapa s uspešnim upravljanjem Stevana Majstorovića ovom istraživačkom ustanovom, može se uočiti ne samo širina obuhvaćenog intelektualnog, odnosno kulturnog polja, već i raznovrsnost tema koje su obrađivane. /…/ Za prvih deset godina, u Zavodu je obrađeno oko šezdeset tema, odnosno projekata manjeg ili većeg obima – istraživačkih, programskih, dokumentacionih. /…/ Sa velikim brojem spoljnih saradnika, bez kojih mnogi projekti ne bi ni mogli da budu prihvaćeni, a ne kamoli realizovani, Zavod je prerastao u pravi istraživačko-razvojni centar. Treba, neizostavno, spomenuti i pokretanje Časopisa za teoriju, sociologiju kulture i kulturnu politiku, naslovljenog „Kultura“, koji je tokom tih godina, i onih koje su usledile, odigrao neprocenjivu ulogu u kulturnom ostvarenju naše sredine prema svetu.

/…/ Zavod za proučavanje kulturnog razvitka je do pred kraj 70-ih godina XX veka prošao svoju prvu razvojnu fazu. Stevan Majstorović osnivač ustanove i njen uspešni direktor jedanaest godina, koji je bio najzaslužniji za uspon ove ustanove i njeno otvaranje prema svetu, odlazi u penziju 1978. godine. U sledećoj fazi na čelo Zavoda dolazi Eduard Ile, po obrazovanju profesor književnosti, istovremeno agilan i preduzimljiv čovek iz sfere kulturne prakse i kulturne politike, koji će svoj pečat ustanovi dati u narednih šest godina, koliko je bio direktor, uz saradnju sa Milošem Nemanjićem, kao zamenikom direktora. Početak ove nove faze u razvoju Zavoda poklapa se sa završetkom rekonstrukcije i adaptacije zgrade u ulici Rige od Fere broj 4, po projektu arhitekte Predraga – Peđe Ristića, a koja će postati simbol novog imidža ove ustanove. Ono što je karakteristično za ovu fazu rada Zavoda jeste proširena saradnja sa nekim ključnim ustanovama, kao što je, na primer, SANU, ali i realizacija projekata koji se odnose na budućnost novih kulturnih potreba i dr. Treba, takođe, napomenuti da je Zavod već sredinom 80-ih godina XX veka imao pet doktora nauka, od kojih je svih petoro doktoriralo u toku svog rada u ovoj ustanovi. /…/ Povlačenjem Eduarda Ilea s mesta direktora Zavoda 1984, godine, za direktora je izabran Miloš Nemanjić, sociolog koji je u ovoj ustanovi do tada do tada bio već punih sedamnaest godina, a u prethodnih šest godina bio i zamenik direktora. Sledi nastavak uspešnog razvojnog puta iz prethodnih godina, kako na međunarodnom planu, koji se ogleda u saradnji s institutima za kulturu Mađarske, Bugarske, Poljske, tadašnjeg Sovjetskog Saveza i drugih zemalja, tako i na domaćem tlu, u saradnji sa brojnim ustanovama u zemlji. Početkom 90-ih godina XX veka, na izvestan način se zaokružuje jedno razdoblje ove ustanove koje može da se prati u nekoliko faza. Za tih, takoreći, dvadeset pet godina rada, stalno se tragalo za identitetom ove ustanove, za njenim mestom na kulturnom polju – bez obzira na sve njene nesumnjive uspehe i rezultate.

Period od 1991. godine, kada je Miloš Nemanjić otišao iz zavoda, pa sve do 1997. godine, jeste prelazno razdoblje u razvojnom putu ove ustanove. Ljudi koji su ostali u Zavodu i koji su rukovodili ustanovom u razdoblju 1991-1997. godine /…/ iskusni i ugledni istraživači, koji su veliki deo svog radnog veka proveli u ovoj ustanovi – uspeli su da održe njen prvobitni pravac kretanja, uprkos nepovoljnom okruženju, pogotovo kada se uzme u obzir smena ljudi u resoru kulture u samoj državnoj upravi koji nisu bili naklonjeni Zavodu.

Poslednje razdoblje u XX veku, od dolaska Dušana Č. Jovanovića, teatrologa, za direktora Zavoda 1997. godine, pa do njegove smene u martu 2001. godine, kada za direktorku dolazi dr Vesna Đukić-Dojčinović, vrlo je dinamično i praktično se završava krupnim društvenim promenama započetim septembra, odnosno oktobra 2000. godine. /…/ Časopis „Kultura“, nastavio je svoje redovno izlaženje, a pokrenuta je i jedna manja edicija biltena, pod nazivom INFO, u okviru koje su plasirani informativni podaci o radu ustanove, ali objavljivani i rezultati nekih istraživanja /…/.

/…/ Dva direktora u XXI veku, dr Vesna Đukić-Dojčinović i dr Vukašin Pavlović, vrlo različitog profila i habitusa, ostavili su, svako sa svoje strane, određen pečat ovoj ustanovi. /…/

*Za potrebe stranice uzeti su delovi iz teksta ,,Na svom razvojnom četrdesetpetogodišnjem putu, Zavod za proučavanje kulturnog razvitka 1967-2012″, dr Miloša Nemanjića

Film povodom obeležavanja pola veka Zavoda za proučavanja kulturnog razvitka.

Film povodom o pola veka časopisa Kultura.